Of all the larger groups of extinct animals, trilobites were by far the most diverse in terms of the number of species. Approx. 15,000 species are now known to have existed. They were crustaceans with a hard external shell, rather like today’s wood lice. They ruled the Earth for 300 million years but became extinct 250 million years ago, long before the appearance of the dinosaurs.
Most trilobites were flat creatures about five centimetres long. The smallest trilobites measured just one millimetre and the largest more than 50 centimetres. They generally lived on the sea bed. Their bodies were very flattened and most of them could roll themselves up, as some wood lice do today. A trilobite’s body can be divided into three in two different ways. Lengthways, there is usually a head, a middle section and a tail. Widthways, there is a central lobe running the whole length of the creature, flanked by a lobe on each side. The many limbs, the jaws and the antennae on the creature’s head are hardly ever preserved in the fossil.
Enkele trilobieten in 3D
Asaphus (Neoasaphus) kowalewskii Lawrow, 1856. Rusland, Ordovicium, 475 miljoen jaar oud. Coll. nr. 112652
Psychopyge termirorum Morzadec, 2001 met Morocops (Barrandeops) forteyi McKellar & Chatterton 2009. Trilobiet. Coll. nr. 200876
Bekijk alle trilobieten in de collectie van het Museon
Anatomie van een trilobiet
Trilobieten hebben een kop, het cephalon, een uit veel segmenten bestaand borststuk, de thorax en een staartstuk, het pygidium. Trilobiet betekent drielobbig. En dat is afgeleid van de in de lengte lopende driedeling van het lichaam: de middenlob en links en rechts daarvan twee zijlobben. Ook wel pleurale zijlobben genoemd.
Unieke ogen
Trilobieten hebben net als insecten ogen die samengesteld zijn uit een groot aantal kleine oogjes, meestal meer dan 100 per oog. Sommige trilobietenogen hebben meer dan 3.000 oogjes. Uit proeven met een minicamera blijkt dat ieder oogje apart een scherp beeld laat zien. Het unieke van trilobietenogen is, dat elk oogje een lens heeft dat uit het mineraal calciet is samengesteld. Hiermee onderscheiden ze zich van alle andere dieren, want die hebben ogen die opgebouwd zijn uit eiwit.
Gidsen in de tijd
Trilobieten leefden in grote aantallen in vrijwel alle wereldzeeën. De meeste soorten bestonden maar kort omdat ze snel naar nieuwe soorten evolueerden. Zo kunnen we afleiden in welke tijd een bepaalde soort moeten hebben geleefd. Daarom noemen we ze gidsfossielen. Vooral om de gesteenten die wereldwijd zijn afgezet in de zeeën van het Cambrium en het Ordovicium met elkaar te kunnen vergelijken, zijn ze van groot belang. Daarna blijven ze nog tot het eind van het Perm bestaan, maar ze worden snel zeldzamer en zijn niet meer als gidsfossiel bruikbaar
Hoe kwamen trilobieten aan zuurstof?
Het materiaal waarin een trilobiet fossiliseert, is heel vaak versteende zwarte modder. Zwarte modder is een teken van een zuurstofarme omgeving. Hoe komen trilobieten dan aan zuurstof? Waarschijnlijk van bacteriën die op hun kieuwen leven. Tegenwoordig komen we dit verschijnsel ook tegen bij schelpdieren die in zuurstofloze modderbodems leven.
Waardoor stierven trilobieten uit?
In afzettingen die jonger zijn dan 500 miljoen jaar komen steeds minder trilobieten voor. 250 Miljoen jaar geleden is het helemaal met ze gedaan. De oorzaak? Misschien grote veranderingen in het milieu. Of misschien het verschijnen van grote roofvissen als haaien. Hoewel veel trilobieten stekels hebben, zijn ze waarschijnlijk geen partij voor de veel grotere rovers.
Hoe komt het dat we zoveel restanten van trilobieten vinden?
Net als kreeften en krabben, die ook een uitwendig skelet hebben, groeien trilobieten steeds opnieuw uit hun schaal die ze dan afwerpen. Een trilobietenleven bestaat dan ook uit verschillende vervellingen die we soms massaal in fossielen terugvinden.