Van alle uitgestorven grotere diergroepen zijn trilobieten verreweg het meest soortenrijk. Er zijn nu ongeveer 15.000 soorten bekend. Het zijn kreeftachtige dieren met een harde uitwendige schaal die nog het meest doen denken aan pissebedden. Hun 300 miljoen jaar durende rijk houdt 250 miljoen jaar geleden op te bestaan, lang voordat de dinosaurussen komen.
De meeste trilobieten zijn platte dieren van ongeveer vijf centimeter lang. De kleinste trilobieten zijn één millimeter en de grootste meer dan 50 centimeter. Ze leven meestal op de bodem van de zee. Hun lichaam is sterk afgeplat en de meeste kunnen zich net als sommige pissebedden oprollen. Het lichaam is op twee manieren in drieën te verdelen. Meestal is een kop, een middenstuk en achteraan een staart te onderscheiden. En dan zien we nog een over de hele lengte lopend middenstuk en aan weerszijden daarvan twee zijstukken. De vele poten, de kaken en de voelsprieten van de kop blijven vrijwel nooit bewaard in het fossiel.
Enkele trilobieten in 3D
Asaphus (Neoasaphus) kowalewskii Lawrow, 1856. Rusland, Ordovicium, 475 miljoen jaar oud. Coll. nr. 112652
Psychopyge termirorum Morzadec, 2001 met Morocops (Barrandeops) forteyi McKellar & Chatterton 2009. Trilobiet. Coll. nr. 200876
Bekijk alle trilobieten in de collectie van het Museon
Anatomie van een trilobiet
Trilobieten hebben een kop, het cephalon, een uit veel segmenten bestaand borststuk, de thorax en een staartstuk, het pygidium. Trilobiet betekent drielobbig. En dat is afgeleid van de in de lengte lopende driedeling van het lichaam: de middenlob en links en rechts daarvan twee zijlobben. Ook wel pleurale zijlobben genoemd.
Unieke ogen
Trilobieten hebben net als insecten ogen die samengesteld zijn uit een groot aantal kleine oogjes, meestal meer dan 100 per oog. Sommige trilobietenogen hebben meer dan 3.000 oogjes. Uit proeven met een minicamera blijkt dat ieder oogje apart een scherp beeld laat zien. Het unieke van trilobietenogen is, dat elk oogje een lens heeft dat uit het mineraal calciet is samengesteld. Hiermee onderscheiden ze zich van alle andere dieren, want die hebben ogen die opgebouwd zijn uit eiwit.
Gidsen in de tijd
Trilobieten leefden in grote aantallen in vrijwel alle wereldzeeën. De meeste soorten bestonden maar kort omdat ze snel naar nieuwe soorten evolueerden. Zo kunnen we afleiden in welke tijd een bepaalde soort moeten hebben geleefd. Daarom noemen we ze gidsfossielen. Vooral om de gesteenten die wereldwijd zijn afgezet in de zeeën van het Cambrium en het Ordovicium met elkaar te kunnen vergelijken, zijn ze van groot belang. Daarna blijven ze nog tot het eind van het Perm bestaan, maar ze worden snel zeldzamer en zijn niet meer als gidsfossiel bruikbaar
Hoe kwamen trilobieten aan zuurstof?
Het materiaal waarin een trilobiet fossiliseert, is heel vaak versteende zwarte modder. Zwarte modder is een teken van een zuurstofarme omgeving. Hoe komen trilobieten dan aan zuurstof? Waarschijnlijk van bacteriën die op hun kieuwen leven. Tegenwoordig komen we dit verschijnsel ook tegen bij schelpdieren die in zuurstofloze modderbodems leven.
Waardoor stierven trilobieten uit?
In afzettingen die jonger zijn dan 500 miljoen jaar komen steeds minder trilobieten voor. 250 Miljoen jaar geleden is het helemaal met ze gedaan. De oorzaak? Misschien grote veranderingen in het milieu. Of misschien het verschijnen van grote roofvissen als haaien. Hoewel veel trilobieten stekels hebben, zijn ze waarschijnlijk geen partij voor de veel grotere rovers.
Hoe komt het dat we zoveel restanten van trilobieten vinden?
Net als kreeften en krabben, die ook een uitwendig skelet hebben, groeien trilobieten steeds opnieuw uit hun schaal die ze dan afwerpen. Een trilobietenleven bestaat dan ook uit verschillende vervellingen die we soms massaal in fossielen terugvinden.